Günümüzde sanayi üretiminde yeşil enerjiye geçiş kapsamında güneş paneli yatırımları Türkiye de dahil olmak üzere dünya genelinde artarak devam ediyor. İklim kriziyle mücadelede yeşil enerji kullanımı önemli bir yer tutarken, güneş enerjisi en çok tercih edilen seçenekler arasında yer alıyor. Ancak güneş enerjisi her ne kadar temiz bir enerji kaynağı olarak çevre dostu bir çözüm sunsa da bu enerjiyi elektriğe çeviren paneller kullanım ömrünü tamamladıktan sonra potansiyel bir çevre sorununa dönüşebiliyor.
Uluslararası Yenilenebilir Enerji Kurumu (IRENA) 2016 yılında hurda panel miktarının yaklaşık olarak 250.000 ton olduğunu söyleyerek, bunun 2050 yılında 78 milyon ton olabileceğini öngörüyor. Ortalama her yıl 3,3 milyon güneş panelinin hurdaya çıkacağı belirtiliyor.
Ömrünü tamamlamış (ÖT) Fotovoltaik (FV) panellerin ne şekilde değerlendirileceği konusunda 2000’li yılların başından beri araştırmalar yürütülüyor. Türkiye’de de bu konuda geçtiğimiz yıl Ahiler Kalkınma Ajansı tarafından Fotovoltaik (PV) Panellerin Geri Dönüşümü konusunda ODTÜ-GÜNAM (Güneş Enerjisi Araştırma ve Uygulama Merkezi) iş birliğinde bir fizibilite çalışması başlatmıştı. Yürütülen fizibilite çalışması kapsamında 25 Haziran 2024 tarihinde sektörün mevcut durumunun ve gelecek projeksiyonunun ele alınacağı bir çalıştay gerçekleştirilmişti.
15 Nisan 2025 tarihinde, fotovoltaik (FV) panellerin geri dönüşümünün önemini, dünyada ve Türkiye’deki mevcut durumu ve bu amaçla kurulacak bir tesisin fizibilitesini incelemek amacıyla hazırlanmış olan Fotovoltaik Panellerin Geri Dönüşümü Fizibilitesi Raporunu tamamladığını duyuran Ahiler Kalkınma Ajansı, tesis için en güçlü aday olarak Niğde’yi gösterdi.
Geri dönüşüm hattında yılda yaklaşık 3 ton panel işlenecek
Türkiye’deki GES kurulumları özellikle İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yoğunlaşırken, Konya, Ankara, Kayseri, Gaziantep, Şanlıurfa gibi iller kurulu güç olarak başı çekiyor. Atık geri dönüşüm konusunda mevcut sektörel deneyimi, bölgenin Türkiye GES haritasının ortasında yer alması ve güçlü lojistik ve ulaşım imkânları gibi faktörler nedeniyle Niğde ÖT FV geri dönüşümü tesisi için ideal bir konum olarak öne çıkıyor. Bu kapsamda tesisin Niğde’nin Bor ilçesi sınırlarındaki Niğde Bor Karma ve Deri İhtisas OSB içerisinde 5.000 m² alan üzerine toplam 2.400 m² kapalı alana sahip tek katlı binada hizmet vermesi planlanıyor.
İşletmenin geri dönüşüm hizmeti veren tek işletme olmayacağı, ancak öncü konumu ve etkin tanıtımı ile güneş enerjisi sektöründe bilinirlik sağlayacağı öngörülüyor. Kapasite kullanım oranı (KKO) %100 olmadığı müddetçe, Türkiye’de mevcut FV panel atıklarının %75’ini elde ederek işleyebileceği varsayılıyor.
Geri dönüşüm hattının kapasitesi saatte 1500 kg panel işleme olarak alınarak yıllık 3.057.600 kg panel işlenecek olup bu değer yaklaşık olarak 152.800 FV panele karşılık gelmektedir. Hesaplamada tipik bir fotovoltaik panelin ortalama 400 vat gücünde, 20 kg ağırlığında ve 1000*1950*40 mm ölçülerinde olduğu kabulü yapılmıştır. Hurda değer olarak arazi bedelinin tamamı, inşaat bedelinin %50’si, makine ve ekipmanın %20’si olarak kabul edilmiştir.
Bu fizibilite çalışması kapsamında FV panel atıklarının temini için, panelin hurda değerinin %50’si kadar bir bedelin işletme tarafından ödeneceği ve FV panel geri dönüşüm süreçlerine özel herhangi bir devlet desteği olmadığı varsayılıyor. Tesis için yatırım teşvik belgesi alınması yolu ile yatırım dönemi KDV’ler yükümlülüklerinden muaf olacağı kabulü yapılıyor. Hesaplamaların ABD Doları (USD) üzerinden yapılmış olup Türk Lirasından yapılan dönüştürmelerde Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nın 14.02.2025 günü ilan edilen 1 USD karşılığı 36,1060 kur esas alındığı belirtiliyor.
İlk etapta yalnızca k-Si türü FV paneller geri dönüştürülecek
İşletmenin ilk etapta sadece k-Si türü FV panellerin geri dönüşümüne odaklanması planlanıyor. Bunun nedenlerinden biri hem dünyada hem de Türkiye’de çok büyük oranda (%92) k-Si panellerin kullanılması sebebiyle diğer FV panel türlerinde çok daha az bir atık akışının beklenmesi. Ayrıca Türkiye’de GES’lerin ilk yaygınlaşmaya başladığı 2010’lu yıllarda k-Si teknolojileri pazarda hakim olduğu için ince film panellerin burada çok az kullanıma girdiği belirtiliyor.
Bununla birlikte ince film ve perovskit paneller alanında çok belirgin teknolojik buluşlar ortaya çıkar, fizibilite olarak cazibeleri artar ve kullanım alanları genişlerse, pazar paylarında artış olabileceği söyleniyor. Bu gibi bir durumda, işletme zaten k-Si için kuruluşunu tamamlamış ve belirli bir olgunluğa ulaşmış durumda olacağı için bu teknolojilere yönelik yatırımları da gündeme alınabileceği aktarılıyor.
Tesisin temel faaliyetleri ise şu şekilde belirtiliyor; Panel Toplama ve Taşıma, Panel Söküm ve Ayrıştırma, Malzeme Geri Kazanımı, Atık Yönetimi ve Bertaraf, Kalite Kontrol ve Test, Araştırma ve Geliştirme (Ar-Ge), Müşteri ve Tedarikçi Yönetimi, Yasal Uyum ve Raporlama.
“2030-2035’te Türkiye’de ciddi bir güneş paneli modül atığı akışı başlayacak”
ODTÜ GÜNAM Uzman Araştırmacı Tayfun Hız AA’ya yaptığı bir açıklamada 2030-2035 gibi Türkiye’de ciddi bir güneş paneli modül atığı akışı başlayacağını söyleyerek, Türkiye’de ilk güneş enerjisi modüllerinin ortalama kurulu gücünün 230-250 vat, mevcut durumda ise ortalama kurulu gücün 450 vat olduğu varsayıldığında, 40 milyondan fazla fotovoltaik modülün işletimde olduğunu belirtti. Hız; “40 milyon modül, yine ortalama hesapla 800 bin ton eder. Bir panelin yüzde 90’ı geri dönüştürülebiliyor. Türkiye Ulusal Enerji Planı’nda belirlenen 2035’te 52,9 giga vat hedefini yakalarsak, 2060’ta bu atık miktarı 2,4 milyon tonu bulacak. Bu atık, sıradan bir malzeme değil, içerisinde cam, alüminyum, bilhassa yüksek saflıkta silisyumdan elde edilen hücreler, iletken olarak bakır ve özellikle de kıymetli bir emtia olan gümüş var. Bütün bu kıymetli malzemeyi çöpe atmak, toprağa gömmek ya da yakmak çok büyük bir ekonomik kayıp. Üstelik çevresel etkileri de olabilecek bir durum.” dedi.
Hız, fotovoltaik hücrelerin üretildiği ham maddelerin doğada sınırsız olsa da saflaştırılmış haliyle kıymetli ancak karbon ayak izinin yüksek olduğunu aktardı. Dünyada bu ham maddeleri üreten birkaç ülke olduğunun altını çizen Hız, ‘Ekonomik ömrü dolan panellerde en basit ve istenmeyen yöntem, bunların çöp olarak depolama sahalarına gömülmesi. Bir başka seçenek de atıktan enerji amacıyla yakılması. Eğer geri dönüşüm yapmazsak panellerin akıbeti bu oluyor. Halbuki, döngüsel ekonomi ilkelerine göre, hasarsız güneş panellerinin öncelikle bir başka yerde kullanılması ya da elden geçirilerek yenilenme seçeneklerinin değerlendirilmesi gerekiyor” şeklinde konuştu.
