Makine imalat sektörü geçen yıl cirolarını %29,2 arttırdı. Makine İmalat Sanayi Dernekleri Federasyonu (MAKFED) tarafından Makine İmalat Sektörü Türkiye ve Dünya Değerlendirme Raporu 2019 yayımlandı. Dr. Can Fuat Gürlesel tarafından hazırlanan raporda Türk makine sektörünün güncel durumu, gelişim çizgisi ve potansiyeli ele alınıyor.
Rapora göre, makine sanayinin cirosu 2018 yılında ihracat ve döviz kurlarındaki yükselmenin de katkısı ile %29,2 artış göstererek 109,61 milyar TL’ye ulaştı. Bu rakam son yıllardaki en yüksek artış olarak raporlandı. 2010 yılından itibaren artış eğiliminde olan makine sanayinin cirosu, böylece 2018 yılında toplam imalat sanayi cirosunun %5’ini oluşturdu. Geniş kapsamlı yaklaşım ile makine ihracat değeri 2018 yılında %14,5 artışla 17,16 milyar dolar değerine yükseldi. Aynı dönemde makine ihracatı miktar bazında %12,6 artış elde etti.
Makine imalat sektörü girişimci sayısı arttı, makine yatırımları daraldı
2018 yılında makine sanayi için ekonomik koşullar bir önceki yıla daha da zorlaştı. Yılın ilk yarısında görece uygun faizler ve Türk lirasında istikrar olduğu belirtilirken, yılın ikinci yarısında hem faizlerdeki artış hem de Türk lirasındaki değer kaybı bu süreçte etkili oldu. Buna karşın, 2018 yılında makine imalat sanayisindeki girişim sayısı artarak, 17,050’ye çıktı. Ancak 2018 yılında makine ve teçhizat yatırımları daralma gösterdi. 2010 yılından itibaren, makine sanayisindeki üretici firmaların sayısının genel imalat sanayindeki girişim sayısı içindeki payı kademeli olarak artış kaydetti. Bu pay 2010 yılında 3,94 iken 2018 yılında 4,30’a çıktı.
Geçen yıl etkili olan olumsuz ekonomik koşullar nedeniyle, makine sanayinin istihdam genişlemesi önemli ölçüde sınırlandı ve son yılların en düşük istihdam artışı (%1,8) gerçekleşti. Makine sanayindeki istihdam 2018 yılında 243.550 oldu. Toplam imalat sanayi istihdamı içinde makine sanayinin istihdamı 2017 yılında %5,95 iken 2018 yılında %5,91’e geriledi. Geçen yıl sektörün girişimci sayısının artışına rağmen toplam imalat sanayi içinde makine sanayinin istihdam oranının gerilemiş olması dikkat çekiyor.
Makinecilerin üretim değeri %30 arttı
2018 yılında makine sanayinin üretim değeri %30 artarak 101,79 milyar TL’ye yükseldi. Üretim değerindeki artış büyük ölçüde üretici fiyat artışlarından kaynaklandığı görülüyor. İmalat sanayi içinde makine üreticilerinin sahip olduğu pay 2018 yılında %4,97’den %4,88’e geriledi. Diğer yandan, makini sanayinde miktar bazındaki artış, önemli bir yavaşlama anlamına gelen %0,3 olarak gerçekleşti. Rapora göre iç pazarda yatırımlarda görülen sert daralma makine ve teçhizat talebinde küçülmeye yol açarken, ihracat artışı bu daralmayı telefi etti. Makine sanayinin 2010-2017 arasındaki aralıksız büyüme trendi 2018 yılı ile kesintiye uğramış oldu.
Sektörün katma değer oranı artış elde etti
Makine sanayi yıllar itibariyle daha yüksek katma değerli üretim yapıyor ve ürünler üretiyor. Bu artış imalat sanayi ortalamasının daha üstünde gerçekleşti. Makine sanayinin yarattığı katma değerin toplam imalat sanayi katma değeri içindeki payı 2010 yılında %5,71 iken, 2015 yılında %6,30’a kadar yükseldi. 2018 yılına gelindiğinde ise bu oran %6,12’ye gerilemiş bulunuyor.
2018 yılında makine sanayinde kapasite kullanım oranı %4,6 puan düşerek %74,6 oranı ile son 8 yılın en düşük seviyeyi gördü. Kapasite kullanım oranı özellikle yılın ikinci yarısında düşmüş ve Aralık 2018’de %67,6 ile kapattı. Bu süreçte iç talepteki sert daralmanın etkili olduğunun altı çiziliyor.
Makine sanayinde işgücü verimliliği 2018 yılında %1,5 azalarak sanayinin performansını sınırladı. Kurulu kapasitenin daha düşük kullanılması işgücü verimliliğini olumsuz yönde etkiledi. Aynı dönemde imalat sanayi genelindeki işgücü verimliliği de %1,4 oranında gerileme yaşadı.
Makine imalat sektörü yabancı sermaye yatırımı düşük kaldı
Yabancı sermayenin makine imalat sektörüne ilgisi 2018 yılında oldukça sınırlı kaldı ve sektöre yatırımlar düşük gerçekleşti. 2016 ve 2017 yıllarını takiben Türkiye’ye yönelik toplam yabancı sermaye yatırımları 2018 yılında da gerileme yaşadı. İmalat sanayine yönelik yabancı sermaye yatırımları 2017 yılında 1,20 milyar dolara inerken, 2018 yılında 2,00 milyar dolara yükseldi. Makine sanayine yönelik yabancı sermaye yatırımları ise 2017 yılında 35 milyon dolar iken 2018 yılında 22 milyon dolara indi. Bu durum makine sanayinin sahip olduğu potansiyel ve imalat sanayi içindeki pay göz önünde tutulduğunda yeterli ölçüde yabancı sermaye yatırımı çekemediğini gösteriyor.
Rapor ayrıca Türk makine sanayinin geleneksel olarak sahip olduğu küçük ölçekli işletmeler yapısından orta ölçekli işletmeler yapısına geçiş sürecinde olduğunu gözler önüne seriyor. Aynı zamanda büyük ölçekli firmaların da istihdam ve üretim değeri pay arttırmaya başladı. 2018 yılında makine sanayinde alınan yatırım teşvik sayısı ile teşvikli yatırımların toplam büyüklüğünde artış devam etti. Geçen yıl sektörde toplam yatırım tutarı 4.036 milyon TL olan 407 yatırım teşvik belgesi alındı. Bununla birlikte son üç yıldır makine sanayinde ortalama yatırım büyüklüklerinde durgunlaşma görülüyor. Ortalama yatırım ölçekleri 2016 yılında 11,93 milyon TL, 2017 yılında 9,40 milyon TL ve 2018 yılında ise 9,92 milyon TL olarak gerçekleşti.