Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) yeni Üçüncü Taraf İzleme Raporuna göre, Özbek pamuğu 2021 üretim döngüsü boyunca sistematik zorla çalıştırmayı ve sistematik çocuk işçiliğini ortadan kaldırmayı başardı. Yıllık pamuk hasadı için her yıl yaklaşık iki milyon kişinin işe alındığı ve dünyanın en büyük altıncı pamuk üreticisi olan Özbekistan’ın, pamuk sektöründeki reform sürecinin yedi yıl önce başlamasından bu yana tahminen iki milyon çocuk işçiliğinden ve yarım milyon yetişkin de zorla çalıştırılma koşullarından çıkarıldı. Avrupa Birliği, ABD Dışişleri Bakanlığı, İsviçre Hükümeti ve Almanya’nın desteğiyle uygulanan ILO Üçüncü Taraf İzleme projesi, Dünya Bankası ile yapılan bir anlaşma kapsamında 2015 yılından bu yana Özbekistan’daki pamuk hasadını izlemeye devam ediyor.
Öte yandan Cotton Campaign, Özbek İnsan Hakları Forumu’nun 2021 hasadında merkezi hükümet tarafından zorunlu çalıştırma olmadığına dair raporunu yayınlamasını takiben, geçtiğimiz ay Özbek pamuğuna yönelik küresel boykot çağrısını sonlandırdığını duyurmuştu. Cotton Campaign insan ve işçi hakları sivil toplum kuruluşları (STK’lar), bağımsız sendikalar, marka ve perakende dernekleri, sorumlu yatırımcı kuruluşları, tedarik zinciri şeffaflık grupları ve pamuk üretiminde zorla çalıştırmayı sona erdirmek için çalışan akademisyenlerden oluşan bir koalisyonu temsil ediyor.
Özbek sivil toplum aktivistleri 2009 yılında Özbek pamuğunun boykot edilmesi çağrısında bulundukları bir dilekçe imzalamış, bunun üzerine şirketler, bireysel taahhütlerde bulunmaya başlamıştı. Cotton Campaign, Zorla Çalıştırmaya Karşı Özbek Pamuğu Taahhüdünü başlatmasından bu yana C&A, Gap Inc. ve Tesco dahil olmak üzere dünyanın en büyük markalarının birçoğu da dahil olmak üzere 331 marka ve perakendeci Özbek Pamuğu Taahhüdünü imzaladı.
2021’de Özbek pamuğu hasadına katılanların yüzde 99’u kendi istekleriyle çalıştı
Özbekistan’da pamuk toplayıcılarla yapılan 11 bin görüşmeye dayanan, ILO Üçüncü Taraf İzleme Raporuna göre, 2021 pamuk hasadına katılanların yüzde 99’u kendi istekleriyle çalıştı. Tüm il ve ilçelerde çok az sayıda zorunlu çalıştırma vakası görüldüğü veya hiç olmadığı belirtilirken, çalışanların yaklaşık yüzde birinin, doğrudan veya algılanan zorlama biçimlerine maruz kaldığı bildirildi. Veriler, ankete katılanların yüzde 0,47’sinin Mahalla temsilcileri (topluluk düzeyindeki yerel yetkililer) tarafından sosyal yardımlarla ilgili doğrudan veya algılanan tehditler bildirdiğini ve ankete katılanların yüzde 0,12’sinin işverenler tarafından istihdam veya ücret kaybıyla ilgili doğrudan veya algılanan tehditler bildirdiğini gösteriyor.
2020’den bu yana çalışma koşullarında iyileşme kaydedildi
Görüşmelere katılan pamuk toplayıcıların çoğu, 2020’den bu yana çalışma koşullarının iyileştiğini söyledi. Sadece yüzde beşi koşulların bir önceki yıla göre daha kötü olduğunu söyledi. Bu koşulların ulaşım, yemek, suya erişim, hijyen ve diğer olanakları kapsıyor. Rapora göre, Özbekistan’da çalışma çağındaki sekiz kişiden biri, dünyada en çok işçi alımı yapan pamuk hasadına katıldı. Pamuk toplayıcılarının yüzde altmış ikisini kadınlar ve büyük çoğunluğunu ise kırsal kesimden işçiler oluşturdu.
Yedi yıl sonra, bu yılki raporun Özbek pamuğunun sistemsel çocuk işçiliği ve sistematik zorla çalıştırmadan arınmış olduğunu gösterdiğini belirten ILO Genel Direktörü Guy Ryder; “Özbekistan’ın değer zincirini yukarı taşıma ve tekstil ve hazır giyim imalatında milyonlarca insana yakışır tam zamanlı iş yaratma hedefini gerçekleştirmesi için artık bir fırsat var” dedi.
Özbekistan’da iş gücü piyasası demokratikleşiyor
Özbekistan, Cumhurbaşkanı Shavkat Mirziyoyev’in liderliğinde, ülkenin eski tarımsal ekonomik modelinin modernizasyonunu ve daha önce yaygın olan yıllık pamuk hasadında çocuk işçiliği ve zorla çalıştırmanın ortadan kaldırılmasını içeren reformlar düzenledi.
Özbek Senatosu Başkanı ve Zorla Çalıştırma ve İnsan Ticaretiyle Mücadele Ulusal Komisyonu Başkanı, Tanzila Narbaeva işçi hakları konusunda bilinçlendirme kampanyaları aracılığıyla düşünce ve davranışları değiştirmek için yorulmadan çalıştıklarını dile getirdi. Çocuk işçiliği ve zorla çalıştırmayı suç haline getirdiklerini aktaran Narbaeva, iş teftişlerini geliştirdiklerini ve ortak zemini ve çözümleri belirlemek için sivil toplumla diyalog kurduklarını sözlerine ekledi.
Özbekistan’daki ILO TPM Projesi Baş Teknik Danışmanı Jonas Astrup, gözlemcilerin Özbekistan’da iş gücü piyasasının demokratikleştiğini gösteren yeni gelişmeler gözlemlediklerine dikkat çekti. Asgari ücret konusunda ilk kez sadece hükümetle değil Özbekistan sendikaları ve işverenleriyle de istişare edildiğini kaydeden Astrup; “Ayrıca, taban düzeyinde yükselen bir toplu pazarlık eğilimi gözlemledik. Pamuk toplayıcıları, çiftçiler ve tekstil gruplarıyla kayıt dışı ücret müzakerelerine girişeceklerdi. Sonuç olarak birçok pamuk toplayıcısına asgari ücretin çok üzerinde ödeme yapıldı” dedi.
Öte yandan, bu olumlu gelişmelerin yanı sıra insan hakları örgütleri hala daha bazı ciddi risklerin devam ettiğini belirtiyor. 2018 yılında ülkede pamuk sektörünün özelleştirilmesine rağmen tarım üzerindeki devlet kontrolünün tekelleşmeyi besleyerek çiftçiler için dezavantaj yarattığı vurgulanıyor.