33,5 milyondan fazla nüfusu ve 250 milyar dolarlık milli geliriyle Özbekistan gelişen önemli tekstil pazarlarının arasında yer alıyor. 2019 yılında %5,5 büyüme sağlayan ülke, önemli bir pamuk üreticisi olmasına karşın düşük miktarda pamuk ihracatı gerçekleştiriyor. Özbekistan tarım/pamuk ve tekstil endüstrisine dönük stratejik bir dönüşümü hayata geçirdi. Geçen yıl mart ayında Özbekistan Devlet Başkanı Şevket Mirziyoyev’in bir kararnamesi ile pamuk pazarının serbestleştiği Özbekistan, pamuk ekim alanını azaltırken verimliliği arttırmayı ve üretilen pamuğun yerel tekstil endüstrisinde kullanılmasını hedefliyor. ABD Tarım Bakanlığı Dış Tarım Servisi’nin Özbekistan Pamuk Raporu ülkenin pamuk/tekstil alanındaki kapasitesine ve dönüşümüne ilişkin önemli rakamları gözler önüne seriyor.
Pamuk ekim alanı azalacak, verimlilik artırılacak
Ekim 2019’da yayınlanan ‘2020-2030 için Özbekistan Cumhuriyeti Tarımını Geliştirme Stratejisi’ adlı başkanlık kararnamesi, hem ülke içinde kullanım hem de ihracat için katma değeri yüksek bahçecilik ve bağcılığın artırılmasını destekleyeceğini açıkladı. Bu karar ile buğday ve pamuk ekim alanlarının azaltılması, ancak modernizasyon çalışmalarıyla verimliliğin artırılması hedef olarak belirlendi. Bunu takiben Mart 2020’de yayımlanan başkanlık kararnamesi ile pamuk pazarındaki üretim, fiyat ve zorunlu satış planlarına ilişkin devlet düzenlemeleri kaldırıldı.
Serbestleşmeyle birlikte pamuk üretim kotaları resmen iptal oldu ve çiftçilerin hangi ekinleri ekeceklerini seçme izni verildi. Ayrıca hükümet 2020 hasadından itibaren ham pamuk için bir alım fiyatı açıklamayacak, artık sadece bir tavsiye olarak fiyat yayınlanacak. Bununla birlikte, pamuk üreticileri özgürce istedikleri pamuk çeşidini yetiştirebilecek, ancak sertifikalı tohum dağıtım sistemi uygulanacak. Kararnameye göre, pamuk kümelerinin bulunmadığı bölgelerde pamuk çırçır işletmelerinin katımıyla gönüllü çiftlik kooperatifleri düzenlenecek. Bu kooperatiflerin ana görevleri, kooperatif üyeleri tarafından ortaklaşa kullanılacak makine, ekipman, araç ve fabrikaların organizasyonu olacak.
Üretimde küme yapıları devam edecek
Özbekistan’da 2020 itibariyle 73 pamuk-tekstil kümesi bulunuyor. Bu kümeler ülkenin toplam pamuk üretiminin %73’ünü karşılıyor. Kümelenmenin daha yüksek verimlilik sağladığı görüldüğünden, Özbek hükümeti bu konuda çiftçileri destekliyor. Pamuk üretiminde küme yapısı etkin bir şekilde devam ettirilecek, destek, teşvik ve kredi kolaylıkları özellikler kümeler ve kooperatifler aracılığıyla pamuk çiftçilerine sunulacak. Oluşturulan Devlet Tarımsal Destek Fonu 12 aya kadar üreticilere kredi sağlarken, Tarım Bakanlığı bünyesindeki Tohum Geliştirme Merkezi de sertifikalı tohum tedarik etmeyi sürdürüyor.
Özbekistan’ın tarım alanındaki dönüşümü için hem Avrupa Birliği hem de Dünya Bankası hibe ve kredi destekleri sağlıyor. Tarım sektöründe reform için AB tarafından 40 milyon Euro hibe verilirken, Dünya Bankası da tarım modernizasyon projeleri için 500 milyon dolarlık kredi sağladı. Hükümet damla, sulama, makineyle toplama ve modern çırçırlama dahil olmak üzere pamuk üretimi için birçok yeni teknolojiyi yaygınlaştırmayı amaçlıyor.
2020/21 sezonunda yaklaşık 3.1 milyon balya pamuk üretilecek
Bütün bu gelişmeler ışığında, 2020/21 pazarlama yılında Özbekistan’da pamuk üretim alanının 980 bin hektar olacağı ve üretimin yaklaşık 3.1 milyon balya olacağı tahmin ediliyor. Bu miktar yaklaşık 670 bin metrik tona denk geliyor. 2019’da Özbekistan’da ilk kez organik pamuk yetiştirildi ve bir Avrupa sertifikasyon şirketi tarafından sertifikalandırıldı.
Pamuk pazarındaki serbestleşmeden en çok küçük üreticilerin etkileneceği, daha büyük ve finansal olarak sağlam aktörlerin bu süreçten ayakta kalarak çıkabileceği tahmin ediliyor. Geçiş sürecinde yaşanabilecek pazar istikrarsızlığının geçici üretim düşüşlerine yol açabileceği düşünülüyor. Özbekistan tarım ve tekstil alanındaki bu yenileşme ve modernizasyon projesi ile küresel pazarlardaki imajını da iyileştirmeyi hedefliyor.
Özbekistan ürettiği pamuğu kendi tüketmek istiyor
Özbekistan’ın yeni stratejisi pamuğu bir hammadde olarak değil, pamuklu ürünleri küresel pazara satmak olarak tanımlayabiliriz. Pandeminin de etkileri göz önünde tutularak, düşük bir miktarda pamuk ihracatı gerçekleştiren Özbekistan’ın iç tüketiminin 2020/21 sezonunda 2,75 milyon balya (600 bin ton) olacağı tahmin ediliyor. Buna karşın ham pamuk ihracatının 50 bin tonda kalması bekleniyor.
500 tekstil işletmesinin bulunduğu Özbekistan’da hükümet yerel pamuk kullanımını artırmak için yeni ortaklıkları teşvik ediyor. Yeni tekstil yatırımları onaylanıyor ve yeni fabrikaların önümüzdeki yıllarda iç tüketimi artıracak şekilde faaliyetlerine başlaması destekleniyor. Diğer yandan mevcut tekstil fabrikaları da kapasitelerini artırmayı sürdürüyor. Hükümet yetkilileri iç tüketimdeki hızlı artış nedeniyle 2020/21 pazarlama yılında tüm yerel pamuk üretiminin ülkenin kendi tekstil sektöründe kullanılmasını hedefliyor.
Ürettiği pamuğu kendi tüketecek olan Özbekistan’ın ihracattaki temel ürünleri olarak pamuklu iplik ve kumaşlar olarak öne çıkıyor. Hükümet ayrıca tekstil ve giyim endüstrisine yatırımları teşvik etmek ve dikey entegrasyonu yaygınlaştırmak için kümeler aracılığıyla yabancı şirketlere vergi, gümrük ve arazi avantajları sağlayacak.
Özbekistan 2018 yılında 1,6 milyar dolarlık pamuk ipliği, tekstil ve hazır giyim ihracatı gerçekleştirdi. 2020 yılında Covid-19 pandemisinin etkileri de düşünülerek bu rakamın 2 milyar dolara ulaştığı düşünülüyor. Özbek hükümetinin 2030 yılında 20 milyar dolarlık hazır giyim ihracatına ulaşmayı hedefliyor. Hükümet bu hedef için çalışmalar başlattı ve bunun bir adımı olarak Mart 2020 tarihinde ABD New York’ta Özbek tekstil ürünlerinin sergilendiği bir tekstil showroomu açtı.
Tekstil ihracatında Türkiye’nin yeri ve önemi
Özbekistan’ın tekstil ihracatında Türkiye’nin özel bir yeri bulunuyor. Özbekistan-Gürcistan demiryolunun Türkiye üzerinden Avrupa’ya tekstil ihracatını kolaylaştırmasının yanı sıra, Türkiye Özbek tekstil ürünleri için önemli bir pazar konumunda bulunuyor. 2019/20 sezonunda Türkiye, Özbekistan’dan 13.129 ton pamuk ithal etti. Bunun yarıdan fazlası ise pandeminin hissedildiği Ocak-Temmuz 2020 arasında gerçekleşti. Bir önceki dönemle karşılaştığında Özbekistan’ın Türkiye’ye pamuk ihracatında bir artış gözlemleniyor. 2020/21 sezonunun ilk iki ayındaki bu ihracat 6.418 ton olarak kaydedildi. Özbekistan bu dönemde diğer pazarlar yaptığı pamuk ihracatını ciddi oranda düşürmüş bulunuyor.
Ülkenin daha fazla katma değer sağlayan pamuklu iplik ve kumaş ihracatı ise artış gösteriyor. 2019/20 sezonunda Çin’e 176.615 ton, Türkiye’ye ise 93.338 ton pamuk ipliği ihracatı yaptı. Özbekistan, 2020/21 sezonunun ilk iki ayında Türkiye’ye 16.018 ton iplik ihraç etti. 2018/19 sezonunda Özbek pamuk ipliği ihracatında %55 artışla 11.445 ton alım yapan AB üyesi 28 ülke, sektörün en iyi partnerleri arasına girdi.
Özbekistan’ın önümüzdeki kısa dönemde hükümetten gelen destek ve teşvikler ile, gerçekleşen büyük ölçekli entegre yatırımlarla pamuk üreticisi konumundan tekstil ve giyim ihracatçısı bir ülke profiline dönüşümünün ivme kazanacağı düşünülüyor. Özbekistan serbestleşen pazar ve yatırım koşullarıyla yabancı yatırımcılar için de cazip bir merkez haline geliyor.